1e Zondag van Pasen (Vrouwenpower)

Onlangs gaf ik een lezing over de theologe Dorothee Soelle in een kerk in Gorinchem. De groep raakte in gesprek over het leven van Dorothee Soelle. Soelle moet u weten was een heel bekende theologe in de 20e en begin 21e eeuw die veel publiceerde en op allerlei fronten actief was, zowel intellectueel als politiek in de vredesbeweging. Ook was Soelle moeder van 4 kinderen. Een van de aanwezigen vroeg mij of ik wist hoe de verhouding was tussen Dorothee Soelle en haar kinderen. Zo’n actieve vrouw, peinsde de vrager, had toch waarschijnlijk niet al te veel tijd voor haar kinderen. Een andere aanwezige reageerde als volgt: “Als Dorothee Soelle een man was geweest, had je deze vraag niet gesteld.”

Die was raak.

De evangelist Lucas die ons in de 40 dagen tijd begeleid heeft, heeft meer dan andere evangelisten aandacht voor sociale kwesties, ook voor de rol van de vrouw. Een aantal verhalen die uit het perspectief van een vrouw is verteld als ook opmerkingen over de rol van vrouwen als volgelingen van Jezus, zijn alleen in het evangelie volgens Lucas te vinden. Het lijkt erop, dat de evangelist Lucas bij zijn redactiewerk om het leven van Jezus te beschrijven ook veel heeft nagedacht wat de boodschap van Jezus betekent voor vrouwen.

Niet alleen Lucas, ook de andere nieuwtestamentische bijbelschrijvers laten ons weten dat voor Jezus alle mensen gelijkwaardig waren, wie je ook bent, wat je ook hebt gedaan, welk geslacht je hebt, welk uiterlijk – voor Jezus was ieder mens van oneindig belang. Zelfs iemand als Paulus, die we in verband met vrouwenrechten niet al te progressief kunnen noemen, maakt duidelijk dat in Christus elk menselijk en sociaal identiteitskenmerk wegvalt: “Er zijn geen Joden of Grieken meer, slaven of vrijen, mannen of vrouwen – u bent allen een in Christus Jezus,” schrijft Paulus aan de Galaten.

Lucas is dan ook niet de enigste die vertelt dat vrouwen de eerste verkondigers van het wonder van Pasen waren. Alle vier evangeliën vertellen dat vrouwen (bij Johannes alleen Maria uit Magdala) vroeg op de eerste dag naar het graf van Jezus gingen en daar het graf leeg vonden. Natuurlijk zou je kunnen zeggen dat dit wel logisch is. In die tijd was het zaak van vrouwen om de doden te verzorgen. Het zou pas opvallend zijn als mannen de dode Jezus hadden willen verzorgen.

Maar ik denk toch niet dat deze gedachte opgaat. In de bijbel staan geen toevalligheden, wat er staat dat heeft altijd een betekenis. En dat vrouwen de “kroongetuigen” worden van de opstanding van Jezus, zoals het mooie lied van Hanna Lam “Tussen waken, tussen dromen” bezingt, dat geeft aan vrouwen een bijzondere status als volgelingen van Christus. Ook na zijn sterven laat Jezus de gangbare sociale machtsstructuren sidderen.

Want de rol van vrouwen in de bijbel is een buitengewoon kritische tegenover de machtsstructuur van toen, de verhouding tussen vrouw en man. Vandaag de dag kunnen we ons dat bijna niet voorstellen, maar in de tijd van Jezus, hadden vrouwen gewoon weg niets te zeggen. Volgens de Griekse filosofen Plato en Aristoteles waren vrouwen onvolledige mannen, van nature minderwaardige wezens. Vrouwen hadden dan ook geen kiesrecht, geen stem in het publiek. Naar vrouwen moest je maar beter niet luisteren – veel zinnigs kwam er volgens de mening van toen toch niet uit. De rol van vrouwen was die van huisvrouw en moeder en het was een schande voor een vrouw wanneer ze deze verwachting niet waar maakte, doordat ze bijvoorbeeld geen kinderen kon krijgen of het in haar hoofd haalde om intellectueel een bijdrage te willen leveren.

In het Jodendom was de vrouw ook ondergeschikt aan de man, zo waren er alleen maar mannelijke priesters en was de Joodse vrouw ook duidelijk in de huiselijke sfeer te vinden. Toch zien we ook in het Eerste of Oude Testament hier en daar een krachtige vrouw optreden die zich losmaakt van clichés, denkt u maar aan koningin Esther of aan profetes zoals Myriam of Deborah. Maar dat vrouwen het niet makkelijk hadden, ook in een christelijke gemeente die Jezus toch had moeten volgen in een ander beeld van vrouwen, dat is te zien aan de reactie van de apostelen. Kletspraat is het volgens de mannen – en dat het praten over het wonder van Pasen kletspraat genoemd wordt heeft toch ook sterk ermee te maken dat het vrouwen zijn die het vertellen.

Het is rondweg schandalig te noemen, dat het christendom en de kerk eeuwen lang vol is blijven houden aan een al te negatief beeld van vrouwen ondanks dat vrouwen zo’n belangrijke rol in de bijbel en het leven van Jezus hebben gespeeld. Dat vrouwen in de kerk eeuwenlang een marginale rol speelden, had ook invoeld op de christelijke samenleving waar pas de laatste paar decennia echt verandering in is gekomen. En nog steeds hebben vrouwen nadelen op grond van hun geslacht. Ook een vraag als “Houdt God van vrouwen” die een documentaire onlangs stelde, blijkt een relevante vraag te zijn. Werkelijke gelijkheid, wellicht ook gelijkwaardigheid tussen vrouwen en mannen is niet vanzelfsprekend.

Ik heb het idee dat het belang van vrouwenrechten en feminisme de laatste jaren in Westerse landen over het algemeen niet meer gevoeld wordt. En dan hebben we het natuurlijk niet over vrouwenrechte in bijvoorbeeld India of de Islamitische wereld.

Maar om me heen zie ik niet dat vrouwen of mannen nog belang hechten aan feminisme. Veel van mijn vriendinnen bijvoorbeeld maken vrij traditionele en gender-specifieke keuzes in hun levens waarvoor onze moeders nog op de barricade waren gegaan. Misschien is het ook waar dat vrouwen en mannen gewoonweg niet gelijk zijn, dat er verschillende kwaliteiten zijn bij de geslachten, en dat daarom ook verschillende levenskeuzes met betrekking op carrière en kinderen graag genomen worden. Ook hoeft een traditionele rollenverdeling thuis niet te betekenen dat vrouwen als minderwaardig gelden.

Toch wringt de schoen. In het verhaal van Pasen en ook bij ons. Welke boodschap hebben de vrouwen van de eerste dag voor ons?

Ik denk dat de voornaamste boodschap is om ons wakker te schudden. Wakker schudden op allerlei manieren.

Zo schudt de belangrijke rol van vrouwen in de Paasverkondiging de machtsverhouding in de kerk en de maatschappij wakker. Niet alleen met betrekking tot vrouwen. Lucas vertelt ons, dat mensen van wie wij alleen maar kletspraat verwachten, soms ook of juist de Goede Boodschap laten horen. Mensen naar wie we al niet meer luisteren omdat we vol zijn van vooroordelen kunnen onverwachts brengers van goddelijke waarheid zijn. Het verhaal maakt ons duidelijk dat we niet in de geest van Jezus handelen, zolang er nog mensen zijn die we als tweederangs-burgers behandelen. En misschien gaat het nog verder, dat we welk wezen dan ook, welk schepsel dan ook als minderwaardig beschouwen.

De vrouwen maken ook duidelijk, dat God en het leven niet eenzijdig begrepen kan worden. We hebben het perspectief van een moeder nodig om te begrijpen wat het ontstaan van nieuw leven betekent. We hebben het perspectief van een buitenlander nodig om te begrijpen wat het betekent dat de mensenzoon zijn hoofd nergens te ruste kan leggen. We hebben mensen nodig die zich niet altijd aan de regels houden om te begrijpen wat genade betekent. God is niet te begrijpen in termen van blank, mannelijk, heteroseksueel, 21e eeuw, westers, rijk, gezond. Maar God is zo anders dat wij mensen elkaar met onze verschillende ervaringen van God nodig hebben om iets meer van God te weten te komen.

En bovenal laat de ervaring van de vrouwen zien, dat God indruist tegen alle verwachtingen van ons mensen. Dat God zo anders is, dat hij zelfs de diepste menselijke waarheid doorkruist: dood is bij God niet dood.

Wat zoekt Gij de levende bij de doden? God is niet dood. Jezus is niet dood. Ook al lijkt God afwezig in de wereld, ook al wint vaak het onrecht, worden wij verlamd door angst voor terrorisme, ook al discrimineren machtsstructuren, ook al lijkt de wereld soms een hopeloze zaak – God laat het er niet bij zitten. En vraagt ook ons om het er niet bij te laten zitten.

De Paasboodschap is de kern van heel het geloven: De Heer is waarlijk opgestaan! Wat er ook gebeurt, God doet herleven, God laat leven het winnen over de dood. God schudt ons mensen wakker, zij zal heel haar schepping vernieuwen en ons allen doen opstaan naar vrede, het eeuwige leven! Pasen – dat is erop vertrouwen dat God alles goed zal maken, dat wij, wie we ook zijn, niets te vrezen hebben, dat God naar ons allen omziet en ons mee laat opstaan. Wat is dat voor een bevrijdend geloof! Wat een geschenk! De Heer is waarlijk opgestaan!